Errotagintzak, eta kasu honetan Olabarriko errotak, eta bertan azken ehun eta hamar urteetan bizi den Pujana familiak, Zeanuriko folklorean bere arrastoa utzi dute, eta horren adierazle herrian ezagutzen den abesti hau da:

Asterriko erreka.Urrekoatxa mendiaren hegoaldean kokatzen den harana zeharkatzen du. Arratia ibaiarekin Areatza-Villaron bat egiteko. Erreka honen inguruan honako lau errotak daude:

Beretxikorta erreka.Altun mendiaren iparraldeko magalean jaiotzen den errekatxoa da. Arratia ibaiarekin bat egiten du Undurraga auzunean. Lehorte sasoian ez du ur faltarik edukitzen. Bere inguruan ezarri diren errotak honako lau hauek dira:

Ehotzea.Garia ehotzea:Olabarriko hiru errotarrietatik bat erabiltzen zen garia ehotzeko. XX. mendearen erditik asko gutxitu zen gariaren ehoketa eta 70eko hamarkadan esan daiteke jadanik garirik ez zutela ehotzen.

Errota motak.Historian zehar elikagai ezberdinak ehotzeko hainbat eratako errotak erabili ditu gizakiak, zazpi mota nagusi bereiz daitezke: esku-errota eta esku-errota birakaria —gizakiaren eskuaz baliatzen direnak...

Errota: etimologia eta esanahia.Errota, bolua, eihera, eiara, eihara, igara, ihara, egira, ehotegi izen hauek guztiak, beste batzuen artean, alea ehotzeko tresna edo mekanismoa adierazten dute. Harluxet hiztegi entziklopedikoak dioena jarraituz errota zera da: “alea ehotzeko tresna, harri higigaitz batez eta haizeak edo urak birarazten duen beste harri batez osatua”..

Errotan ehotzen diren laboreak.Gerarta Iñaki Arotzenak Elhuyar aldizkarian argitaratu zuen Aledun, labore, zitu edo zerealak artikuluan adierazten duenez, zibilizazio handi guztiek zereal-motaren batean izan dute oinarria: txinatarrek arrozean; inken, maien eta azteken zibilizazioek artoan; egiptiarrek garian eta garagarrean...

Zeanuriko errotek oro har, eta kasu honetan Olabarrikoak, urte osoan egiten zuten lan, baina bereziki “Domusantuetatik martira egiten zan”, hau da, azarotik martxora bitartean, alde batetik, ur gehien izaten zen garaia zelako, eta bestetik, nekazariek eskaera handiena izaten zuten sasoia zelako.

Zeanurin garia ehotzeko harri mota bi ezagutu dira: Trebiñokoa eta frantsesa. Trebiñokoa bigunagoa da eta irin zuriagoa ekoizten du, eta sarritan pikatu behar izaten zen. Harri frantsesa, ordea, gogorragoa da eta zahi gehiagodun irina ematen zuen, tremesagoa zena.

Erroten jatorria eta historia. Gizakiak elikagaiak lortzeko historian zehar erabili izan dituen teknikak honako hauek izan dira: lehenengo, ehiza; bigarren, fruitu bilketa; hirugarren, abeltzantza; laugarren, ortuko produktuak; eta azkenik, nekazaritza...

Jarraian erroten munduan erabili izan diren eta galtzeko arriskuan dauden hitzen hiztegia biltzen da, berba bakoitzaren esanahia azalduz. Hitzak Zeanurin erabilitako moduan idatzi dira, eta kako artean era estandarizatuan.

I.Sarrera.Errotak mundu zein Euskal Herri mailako industria tradizionalaren adibiderik argienetakoa dira. Lur ekonomian oinarritutako bizitzeko erari eta, Euskal Herriaren kasuan, gehienbat garia eta artoa lortzera bideratuta dagoen nekazaritzari guztiz lotuta azaltzen dira errotak.

AGUIRRE, Antxon: Tierra y gentes. 75 temas vascos, Ttartalo. Donostia, 2002. AGUIRRE, Antxon: Tratado de molinología (los molinos de Guipúzcoa), Editorial Eusko Ikaskuntza S.A., Donostia, 2004.

Argi dago lur ekonomian oinarritutako gizartean errotek izan zuten lehen mailako garrantzia galdu egin dutela gaur egungo gizarte industrialean edo postindustrialean. Errotatik ezin da inor bizi XXI. mendeko Euskal Herrian.

Parisko 1900eko Erakusketa Unibertsalean, Léon Azoulay antropologo eta sendagileak 400 fonograma baino gehiago egin zituen, 70 bat hizkuntzaren erakusgarri, erakusketa hartara mundu osoko jendea joan zela aprobetxaturik. Lagin haiekin guztiekin Azoulayk bilduma eder bat antolatu eta artxibo fonografiko bat sortu nahi zuen, fonografoak hizkuntzalaritzarako eta filologiarako zituen erabilerez baliatuta.

ADMINSITRAZIOA EUSKARAZ  2014ko Urria , Zenb. 86. 31-33 or. Oraindik hamaika gai ikerkizun daude fonografoak euskal kulturan egin duen bidearen eta izan duen pisuaren arloan. Hurrengo lerroetan, fonografoaren sorreratik Lehenengo Mundu Gerrara bitarteko aldian Euskal Herrian nahiz Euskal Herritik kanpo egindako euskarazko grabazioez jardungo dut, alegia, 1877tik 1917ra bitartekoez.

LOPEZ DE ARANA ARRIETA, Inaxio "Bertsoaren jatorriaren bila" León Azoulay:euskarazko lehen soinuak (1900).EGAN, 2002 1/2,5-40.Datu askorik ezean, bertsoaren izenburuko hitz bati erreparatu diot, eta horrek islatzen duen ezaugarri fonetikotik abiatuta saiatu naiz bertsoaren egilea nontarra zen edo nongo euskara zerabilen argitzen.

LOPEZ DE ARANA ARRIETA, Inaxio "Bibliografia" León Azoulay:euskarazko lehen soinuak (1900).EGAN, 2002 1/2,5-40.– ARTOLA, Ramón. Sagardoaren graziya eta beste bertso asko. Donostia: Auspoa, 1961. – AZOULAY, Léon. Résumé de F. Oloriz: Distribution de l ́indice céphalometrique en Espagne. Bulletins de la Société d ́Antropologie de Paris, 1894, V (4 ser.), 520-524.