argazkia:Fernando Rojo

Solasean Kirmen Uribekin

"NOBELA BAKOITZA BERE GARAIKOA DA"

Yoseba, Fernando Rojo eta Iban Auzokoa

---------------------

Hurrengo nobela idazten ari zara? Zer nolakoa izango da? "Normala" edo beste esperimental bat?

Normala ez dut sekula idatziko. Orain ez,behintzat. Igual gero, heldutasunean... batek daki.

Kritika Saria, Espainiako Narratiba Saria, Euskadi Literatura Sarian finalista... berorika zuzendu behar gatzaizkio?

Ez, ez, inolaz ere. Zuka ere nahikoa da. Gure herrian zuka egiten delako tamalez, baina bestela, hika.

Hiru euskarazko liburuk jaso dute Espainiako Narratiba Saria: Bernardorenak, Unaienak  eta zureak. Zer ekarpen egin du bakoitzak?

Hiru liburu oso ezberdin dira. Esan behar da hogei urte hauetan hainbat liburu aurkeztu direla Sari Nazionalera eta edozeinek irabaz zezakeen. Hiru hauek irabazi dute suertatu zaielako baina oso liburu onak idatzi dira euskaraz. Obabakoak guretzat zabaltze bat izan zen: ni oso gaztea nintzen, institutuan nengoen artean, eta poz handia hartu nuen saria eman ziotenean. Hori izan zen gure literatura nazioartekotzeko modu bat. Gero, SP-rako tranbiasorpresa ederra izan zen; oso liburu freskoa da, gaztetan idatzitakoa, eta nik uste dut Unai ere ari dela bere bidea egiten.  Hirugarren hau, niri behintzat, oso ondo etorri zait, adin egokian, momentu onean, banuen ibilbide bat eginda, eta ibilbide hori finkatzeko balioko dit

Nobela edo prosa idazten jarraitzeko asmoa duzu?

Bai, bai. Nobela bat idaztea zoragarria da. Oso lan fisikoa da, esan nahi dut, ordu asko sartu behar dira. Denbora guztian zaude nobela horretaz pentsatzen, memoria lan ariketa handia da zati guztiak ordenatu behar baitituzu, baina esan legez, zoragarria da elementu horiek guztiak mugitzea eta hortik sortzen den magia hori gozatzea. Bat-batean ikusten duzu nobelak bere burua ixten duela, trikuaren antzera. Hala ere, urte askotako lana da. Bitartean heldu eskutik amaitu nuenean hasi nintzen nobela batekin pentsatzen nire mundua jasotzeko. Nire osaba guztiak, nire aitona, denak marinelak izan dira; lehengusuetatik bat baino ez da, beraz, galtzen ari den mundu hori islatu nahi nuen. Baina, nola idatzi? Hori da galdera garrantzitsuena idazle batentzat, forma baita inportantena.

Ahalegindu zara kontakizun bera modu konbentzionalagoan idazten?

Sortu nuen pertsonaia bat, bai, istorio hau kontatuko edo biziko zuena baina horma batekin jotzen nuen behin eta berriz. Nik ez nuen kontatu nahi duela 100 urte kontatzen zen moduan; nobela bakoitzak bere garaia du eta ezin nuen Kresala bat egin,  Obabakoak bat. Horiek eginda daude eta beste era  batera kontatu behar nuen galera hori. Gainera, nik ikusten nuen fikzioa bera krisian egon dela azken urteetan. Idazle askok ipintzen dute zalantzan; ez dago argi zer kontatu nahi den gaur egunean, zer funtzio daukan nobelak gaur egun. Nik bilatu dudana gaur egungo literatur-teoriatik eta irakurleen jarreretatik hurbilago dagoen forma bat izan da.

Orduan, "Bilbao-New York-Bilbao" fizkioa da?

Fikzioa da nahiz eta idazlea bertan agertu. Sebaldek esan zuen aspertuta zegoela liburutik kanpo geratzen ziren idazle horiekin, txotxongiloak bezala pertsonaiak mugitzen dituztenekin. Eta iturri horretatik edan du liburu honek. Batzuek "autofizkio"  esaten diote baina izenak berdin du; hemen dagoena zera da: hitzarmen berri bat irakurlearekin. Esan nahi dut: egilea ez da liburutik kanpo geratzen; pertsonaien eta irakurleen maila bereran dago. Duela urte asko, Foucaltek eta Barthesek egilearen heriotza aldarrikatu zuten, XIX. mendeko egilea hiltzeko asmoz. Eragin zuten zalaparta leunduz joan da baina Barthesek inportantena testua zela zioen eta nik horrekin bat egiten dut. Beste kontu bat da egilea sartzea testuan edo ez; egileak bere irudia sar dezake kontakizunean, esaterako, bere buruaz barre egiteko.

Poesia idazten duzuenean, hitzarmen berri hori aintzat hartzen duzu?

Bitartean heldu eskutik liburuan hainbat ahots daude; kontrako norabidean egin nahi nuen. Ez nuen ahots bat agertzea nahi, istorio asko daude eta pertsonaia ezberdin askok kontatzen dute; oso liburu narratiboa da eta uste dut garai hartan horrela egin  behar zela. Orain idazten ari naizen poesia "Ni"-ari askoz lotuago dago.

Liburu horretan badago poema bat, "Bisita" (Heroina larrua jotzea bezain gozoa zela esaten zuen garai batean...),

antza errealitatean oinarritzen ez dena edo, behintzat, ez egilearen errealitatean. Fikzio gehiago egin duzu poesian nobelan baino?

 

 

 

 

 

Bai, Bitartean heldu eskutik liburuan ni neu, Kirmen Uribe, askoz urrunago nago nobelan baino. Azkenean, idazleak egin ez den hori egin nahi du, urak bere bidea bilatzen duen bezala, zapaldu ez den zelaia berak zapaldu.

Eta gaur egun zure poesia, zelakoa da?

Agian nobelaren eraginez, poema gehienak lehenengo pertsonan idatziak daude, nirekin gehiago lotuak. Arestiren poesia berreskuratu nahi izan dut. Bere poemetan Aresti konprometitu bat ikusten da baina baita Aresti pertsona ere. Orain ari naiz beste nukleo batekin, Bitartean heldu eskutik liburuan landu nuen bidea bukatuta dago: beste ahots bat sortu dut, esateko beste modu bat, poemak ironikoagoak dira, umorea askoz gehiago erabiltzen dut, pixka bat euskal tradizio horretatik.  Adibidez, poema berean Margaret Altwood eta Txirrita aurki daitezke.

Nobelan agertzen den poema horren antzera, pizzarena?

Hori da. "Bisita" poemakoa ez da nire arreba; horretan bai, Unairi idatzitako olerki bat da; hortxe dago aldea. Hala ere, jendea izugarri hunkitzen du, nahiz eta guk bizitako pasadizoa izan.

 

Euskal poesia beti egon da kantuari oso lotuta: Ez dok Amairu, Kirmen Uribe eta Mikel Urdangarin, Pako Aristi eta Mikel Markez, Gotzon Barandiaran eta Katamalo proiektua... zuri musikak zenbat lagundu dizu poesia ezagutzera ematerako orduan?

 

 

 

 

 

Oraindik gogoratzen dut Ondarroan txikitan "Ikilimili-klik" ikuskizuna ikusi nuela arrebarekin. Euskal Herrian tradizio handia dago horretan: Artze, Atxaga Ruperrekin, Aranbarri, gero Mikelek eta biok egin genuena... eta oraindik ere egiten dira asko. Guk gauza erabat autonomo bezala ikusten dugu; beste bide bat da, ez liburuak saltzeko. Jendea ikuskizunetara badoa eta poesia gustura entzuten badu, primeran; gero liburua erostea beste kontu bat da.

Nobelara bueltatuz, zergatik "Bilbao" eta ez "Bilbo"?

Ingelesez idatzia dagoelako eta horrela izango da hizkuntza guztietan. Eta ingelesez dago txartel bat ateratzean horrela agertzen baita.

Eta, joaneko bidaia izanda, zergatik bigarren "Bilbao" hori?

Ez nuen nahi Bilbao-New York, joanekoa soilik; horrela ihes egitea izango litzatekeelako. Idazlea herritik hirira doa, ezta? Eta hori ez zen nire asmoa. Liburu honetan idazleak berarekin darama bere familia, iragana, akatsak... bizitza osoa, eta ez du hori Bilbon uzten. Bestalde, joan-etorrikoa da liburuaren egitura: istorio asko daude behin eta berriz agertzen eta desagertzen direnak, joan-etorrian: arrazakeriaren gaia, emakumeen kontrako bortizkeria, Danimarka...

 

Iruditzen zaizu liburu honek irakurleen saria ere jaso duela?

Asko irakurri da eta hori ez da promozioarekin lortzen; hemen ahoz-ahokoak funtzionatu du batez ere. Saria eman aurretik uste dut ia 10.000 mila ale zeudela salduta.

Zelan lortzen da poeta izanda halako fama izatea Euskal Herrian?

Gauza asko daude tartean. Lehenik eta behin, liburuak. Bitartean heldu eskutik liburuari esker naiz batez ere ezaguna. Gero Bar Puerto ikuskizuna, Berrian agertutako zutabeak, New York-era egindako  bidaia eta argitaratu genuen CD-liburua, han ingelesez argitaratu izana...

Eta zelan daramazu dikotomia hori: Kirmen idazlea eta Kirmen pertsonaren artekoa?

Hasieran nahiko txarto, egia esan. Orain... hobe. Lagun batek idatzi zidan ikasi behar dudala publiko izaten eta lasai egoteko. Egun, Ondarroan bizitzeak ere lagundu egin dit. Ondarroan ez naiz Kirmen Uribe, Antiguaren semea baizik; aurretik, aspalditik, ezagutzen naute. Ondarroak nire burua kokatzen lagundu dit.

Gasteizen ere bizi izan zara.

Bai; Gasteizen pertsona egin nintzen. Haurtzaroa eta institutu garaia Ondarroan ederrak izan ziren, baina gero Gasteizen literaturan sartu nintzen eta lagun onak ezagutu nituen. Koadrila polita ginen: Mikel Urdangarin, Igor Elortza, Jon Maia, Anari... Bazegoen giro bat sortzeko. Hasieran hori beharrezkoa da, ondo dago, baina gero konturatzen zara azkenean idaztean bakarrik zaudela.

Kritiko batzuek esan dute zure nobela ez dela nobela.

Beno, ez da nobela konbentzionala. Agian ez da nobela modernoen kanon klasikoan sartzen baina nobelaren definizioa oso zabala da eta bada nobela. Gaur egun idazten diren nobelak, esaterako Don deLillo, Coetzee... hortik doaz. Nobela idazteko modua asko aldatu da eta hemendik aurrera asko aldatuko da, generoa bera bezala. Nobela da? Bai, gertakizunak kronologikoki ordenatuta daudelako eta gainera aldaketak gertatzen direlako barruan.

Espainian hain ezagun bihurtuta, ez litzateke errazagoa zuzenean espainolez idaztea? Edo bestela esanda, zergatik idatzi euskaraz?

Ez, niretzat ez. Nire hizkuntza euskara da; blog bat egitekotan hiru hizkuntzatan egingo nuke baina hortik liburu bat erdaraz idaztera... Lotura hizkuntzari diot, Euskal Herriari baino, euskarari gehiago.

Zer motatako irakurlea izan duzu buruan nobela idazterako orduan?

Denontzat idatzi dut, irakurle berezientzat nahiz publiko zabalarentzat. Hori ikusi dute, esaterako, Sari Nazionalean. Beraiek esan dute nobela berritzailea zela baina berritzaile izanik ere beste batzuk orain arte lortu ez duten gauza bat lortu duela: jendea ez aspertzea eta irakurle arruntengana iristea. Literatura beti doa aurrera. Eta aurrerapen horiek gutxi irakurri diren liburuetan agertzen dira eta gero gehiago saltzen diren liburuetara pasatzen dira. Nik hori botatzen nuen faltan. Irakurtzen nituen nobela asko, teorikoki planteamendu ausarta zutenak, gero oso astunak ziren.

Bizkaian jaiotako beste idazle batek esan zuen behin, Espainian literaturaz bizi ahal izateko bi gauza direla ezinbestekoak: agentea bilatzea eta Madrilera bizitzen joatea (idazteaz ez zuen ezertxo ere esan). Euskaraz idazten dutenek... zer egin behar dute literaturaz bizi ahal izateko?

Zaila da. Literaturaz bizi ahal izateko profesionala izan behar zara. Eta hori, ez da beti posible. Batzuetan ezin da, ikusten baita irakurleen aldetik ez dagoela erantzunik. Nik erabaki nuen egun osoa literaturaren inguruan antolatu nahi nuela: ordu batzuk idazten, ordu batzuk irakurtzen, pentsatzen...

Zer falta zaigu beste literaturekin berdintzeko?

Hemengo idazle batek bi gauza izan behar ditu buruan: bera ez dela lehenengoa euskaraz idazten, -aurretik euskaraz idatzitakoa ezagutu behar du-, eta ezin duela idatzi munduan bakarrik balego bezala, hau da, euskaldunok bakarrik bageunde bezala. Hemendik kanpo egiten dena ere ezagutu behar da. Eta orduan, hemendik, kanpora sortu.

Sarrionandia hartu izan da poeta ofizialtzat orain arte eta Kirmen Uribe poeta gazte ofizialtzat. Horrek beldurra ematen dizu?

Noski. Niretzat kargu handia da. Nik beste euskal poeta bat izan nahi dut. Ez da zertan poeta ofizial bi egon. Hobe da poeta talde bat egotea, kanpoan ezagunak direnak.

Uste duzu nobela hau zinemaratu daitekeela?

Lan handia eginda bai eta gainera poztuko nintzateke.